Πέρασε καιρός από τότε που σταμάτησε το λιομάζωμα στον τόπο μας και οι χωριανοί απολαμβάνουν τους μόχθους τους, εν μέσω αναμνήσεων από περασμένα χρόνια, ειδικά την παρούσα χρονική περίοδο, όπου επικρατεί η συνήθης βασανιστική μονάξια του χειμώνα.

Αναμνήσεις από τότε που το λιομάζωμα γίνονταν σε ημέρες χαράς, πανηγύρεως κατά πολλούς. Από τότε που καμιά ελιά δεν ξεχνιόταν πάνω στα δένδρα, αλλά ούτε και στο έδαφος, αφού το χαμολόι, εξαιτίας της φτώχειας και της ανέχειας, εξακολουθούσε για αρκετές ακόμα μέρες και μετά το πέρας της κύριας συγκομιδής.

Το ελαιόλαδο, δεν ήταν ένα απλό γεωργικό προϊόν για τους προγόνους μας.

Ήταν, εδώ και χιλιάδες χρόνια, η βασική τους τροφή, αλλά και η κύρια πηγή φωτισμού (λυχνάρι κ.α.).

Ήταν η ζωή τους. Με αυτό ψώνιζαν στο παντοπωλείο, πλήρωναν τον τσαγκάρη, το «γύφτο», το ράφτη, το μυλωνά ακόμη και τον παπά. Βασική τροφή, αλλά και γιατρικό για τον πόνο του αυτιού, της κοιλιάς, των αρθρώσεων. Έτσι, η ημέρα που θα έβγαινε, ήταν εξόχως σημαντική για το νοικοκύρη του σπιτιού και για όλα τα μέλη της οικογένειας.

Μετά τη δεκαετία 1940 και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας 1960, η εξαγωγή του λαδιού από τον ελαιόκαρπο του χωριού μας, γινόταν στα ελαιοτριβεία της Μάσκλινας (Ελαιοχωρίου).

Ανυπόφορη ήταν η ταλαιπωρία για τους κατοίκους του χωριού. Δεκάδες καραβάνια με φορτωμένα ζώα, σε καθημερινή σχεδόν βάση, κατά τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο, πηγαινοέρχονταν απ’ τον ημιονικό δρόμο του «Αρμακά» στα ελαιοτριβεία της Μάσκλινας, του ΚΑΓΚΛΗ, του ΜΑΚΡΗ, του ΛΙΓΔΑ, του ΔΙΑΜΑΝΤΑΚΟΥ κ.α.

Αργότερα, όταν πραγματοποιήθηκε η διάνοιξη του δρόμου προς το Άστρος, οι κάτοικοι του χωριού άρχισαν να επισκέπτονται τα ελαιοτριβεία στα Προσήλια και τα Δολιανά, κυρίως του Ιατρίδη και του Φούφα.

Πιο παλιότερα όμως , είχε και η ΑγιαΣοφιά το δικό της Λιοτρίβι (ελαιοτριβείο) που κάλυπτε επαρκώς τις ανάγκες του χωριού. Και δεν θα μπορούσε να συνέβαινε διαφορετικά, αφού όλα τα χωριά του τόπου μας, ήταν αυτάρκες σε κάθε είδους αγαθά και κάτοικοί τους είχαν φροντίσει να συνταιριάξουν τη ζωή τους, αναλόγως των αναγκών τους, με τα τεχνολογικά ευρήματα της εποχής,

Το παλιό λιοτρίβι του χωριού, που εντάσσονταν στην «ελαφρά βιομηχανία» του τόπου μας (μαζί με τα γύφτικα, βαρελάδικα, ασβεστοκάμινα, νερόμυλους),  βρίσκονταν στο σημερινό προαύλιο χώρο της οικίας Γεωργίου Β. ΚΑΡΑΖΑΝΟΥ, μέσα σε ένα παλιό οίκημα.

Ιδιοκτήτες  του, ήταν ο Γεώργιος Αντ. ΚΑΡΑΖΑΝΟΣ (πατέρας του Επιθεωρητή), ο Παναγιώτης ΚΑΡΑΖΑΝΟΣ ή Πανούτσος και η Παναγιώτα Ι. ΦΑΡΜΑΣΩΝΗ, σύζυγος του ετεροδημότη Αντώνη ΚΑΛΟΥΤΣΗ, ΑγιαΣοφίτη γαμβρού από το Καστρί της Κυνουρίας.

Δεκάδες ήταν οι κάτοικοι του χωριού, που μαζεύονταν κάθε μέρα σε κείνο τα παλιό λιοτρίβι, όχι μόνο για να βγάλουν το λάδι τους, αλλά για να ζεσταθούν απ’ τη φωτιά και τα χνώτα των μουλαριών, που ήταν η κινητήριος δύναμη του παλιού εκείνου λιοτριβιού.

Το μουλαροφούσκι, τα χυμένα ζεστά νερά, ο καπνός απ’ τη φωτιά, έκαναν ακόμα πιο ζεστή την ατμόσφαιρα και συνάμα και αρκετά φιλική, με αποτέλεσμα να περνούν ατέλειωτες ώρες ξενοιασιάς, οι αργόσχολοι του χωριού.

Ο μηχανισμός του, αν και πρωτόγονων βασικών αρχών, ήταν αρκετά ευρηματικός και ιδιαίτερα αποτελεσματικός.

Πάνω σε μια μεγάλη στρογγυλή πέτρα, με επίπεδη πελεκητή επιφάνεια (τοποθετημένη οριζόντια) την οποία ονόμαζαν αλώνι ή κόθρο, κυλούσαν (επάνω της) άλλες δύο στρογγυλές πέτρες, οι οποίες συγκρατούντο από έναν κοινό άξονα, όπως οι τροχοί ενός οχήματος. Τις δύο πέτρες, τις περιέστρεφε ένα μουλάρι, τραβώντας τες από έναν άξονα που προεξείχε γι΄ αυτό το σκοπό. Ανάμεσα σε αυτές τις στρογγυλές πέτρες (μία οριζόντια και διο κάθετες) έπεφτε και συνθλίβονταν ο ελαιόκαρπος, αφού πρώτα πλενόταν, σε μια μικρή στέρνα, για να φύγουν όλες οι βρωμιές.

Οι παραπάνω «μυλόπετρες», μετά από περιστροφή 45 περίπου λεπτών, ολοκλήρωναν το «άλεσμα» 150 με 200 κιλών περίπου ελαιόκαρπου και παρήγαγαν έναν πολτό, το λεγόμενο χαμούρι.

Στη συνέχεια οι εργάτες τοποθετούσαν το χαμούρι, μέσα σε τρίχινα στρογγυλά τσουβάλια, τους λεγόμενους ντορβάδες, ή μουτάφια, ή τσιόλια, τα οποία στοίβαζαν το ένα πάνω στον άλλο και τα τοποθετούσαν κάτω από το μεταλλικό πιεστήριο – κοχλία – ή αλλιώς μέγγενη.

Περιστρέφοντας με τα χέρια τον μεταλλικό κοχλία, αυτός πίεζε τα τσιόλια, κι ύστερα άρχιζε να ρέει προς τη βάση του κοχλία, μίγμα νερού και ελαιόλαδου. Για την διευκόλυνση της εκροής και της αποδοτικότητας του στυψίματος, οι εργάτες έριχναν επάνω στα τρίχινα υφάσματα καυτό νερό από ένα καζάνι, ή μπότσι αλλιώς, που έκαιγε συνεχώς γεμάτο νερό, μέσα στο χώρο του ελαιοτριβείου.

Το παραπάνω μίγμα, αποτελούμενο από καυτό νερό, διάφορες ακαθαρσίες και λάδι, έπεφτε σε μια πέτρινη, κι αργότερα, σιδερένια γούρνα που βρισκόταν στο κάτω μέρος του μεταλλικού πιεστηρίου, το λιμπί ή λίμπα. Μέσα σε αυτό το δοχείο, το λάδι παρέμενε στη επιφάνεια και οι υπόλοιπες ουσίες στο κάτω μέρος της λίμπας.

Η τελευταία φάση της εξαγωγής, ήταν ο διαχωρισμός του ελαιολάδου. Αυτός γινόταν με μια μεγάλη κουτάλα, με την οποία ο υπάλληλος αφαιρούσε το λάδι από το επάνω μέρος της λίμπας. Οι πρώτες κουταλιές  που ήταν και οι πιο καθαρές, λέγονταν δάκρυ και ρίχνονταν σε ξεχωριστό δοχείο, τις  οποίες φυλούσαν για γιατρικό. Οι υπόλοιπες, έπεφταν σε δερμάτινους ασκούς (παλαιότερα) τα λεγόμενα τουλούμια, ή σε μεταλλικούς τενεκέδες για μεταφορά και αποθήκευση στα υπόγεια των σπιτιών.

Το υπόλοιπο υλικό που παρέμενε από την παραγωγή της σύνθλιψης του ελαιοκάρπου, ήταν το λιοκόκκι, το οποίο αποτελούσε την καλύτερη τροφή για τα ζώα, κυρίως για τα χοιρινά, αλλά και για λίπανση των χωραφιών.

Το παλαιό λιοτρίβι του χωριού, μετά την παύση της λειτουργίας του, λόγω της μεταφοράς του καρπού στα πιο σύγχρονα ελαιοτριβεία της Μάσκλινας, κι αργότερα των Δολιανών, δεν έμεινε αχρησιμοποίητο.

Οι κοντινοί μας πρόγονοι, όντως ευρηματικοί, ανάμεσα στις μεγάλες στρογγυλές πέτρες του, έτριβαν τη γαλαζόπετρα και το θειάφι που χρησιμοποιούσαν στην καλλιέργεια των αμπελιών. Ο Θεός βέβαια να έκανε θειάφι, εκείνη άμορφη μάζα που έφερναν οι παλιοί, με το τραίνο, από τους Αγ. Θεοδώρους Κορινθίας.

……………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………

Πριν από εξήντα περίπου χρόνια από σήμερα, κάποιος ΑγιαΣοφίτης, ο γιος ενός εκ των ιδιοκτητών του παλαιού ελαιοτριβείου του χωριού μας, ο Επιθεωρητής Βασίλης Καραζάνος, έδωσε μια ευχή στο γιό του, την οποία επανέλαβε κι αργότερα. Αν κάποτε έκανε αναπαλαίωση στο σπίτι, να διατηρούσε ανέπαφο ένα μικρό παραθυράκι που βρίσκονταν στην ανατολική του πλευρά, μέσα απ΄ το οποίο έβλεπε ο πατέρας του, όταν ακόνιζε μαχαίρια, καθότι ήταν και σιδηρουργός.

Και πράγματι, όταν η ανακαίνιση έγινε, ο γιός του εκτός απ’ το μικρό παραθυράκι, άφησε ανέπαφο στο χώρο, κι εκείνο το σιδερένιο πιεστήριο του παλιού ελαιοτριβείου του παππού του, αλλά και τις «μυλόπετρες», ώστε να στολίζουν την αυλή του πατρικού σπιτιού.

Κι όχι μόνο. Παρά να θυμίζουν σ’ αυτόν και σ’  όλους εμάς τον μόχθο των παλαιοτέρων, τη σοφία τους, την προκοπή τους, αλλά και όμορφες νοσταλγικές εικόνες απ’ την παλιά ΑγιαΣοφιά.

[Όσες φωτογραφίες δεν φέρουν το λογότυπό μας, είναι καλλιτεχνικό πόνημα άλλων φωτογράφων, που απεικονίζουν αντικείμενα σχετικά με το θέμα]