Μέσα στον Ιούλιο, πριν από δεκάδες χρόνια, ένα αλλιώτικο πανηγύρι συνέβαινε στον τόπο μας, που κρατούσε αρκετές ημέρες.

Πλήθος ανθρώπων, ιδίως παιδιών, κατέφθαναν στο χώρο γύρω απ΄το κάθε αλώνι, για να παρακολουθήσουν, αλλά και να βοηθήσουν στην πιο γραφική ίσως αγροτική εργασία, το αλώνισμα.

Χαρά σε κείνο το παιδί, που θ’ αποφάσιζε ο αλωνιστής, να το πάρει μαζί του πάνω στο ντουένι.

Η ευτυχία όλων, απολύτως δικαιολογημένη. Ήταν η ώρα που ο μόχθος και η αγωνία του ξωμάχου, απέδιδε στην κυριολεξία καρπούς, το σιτάρι, το κριθάρι κ.α. δημητριακά, που μετά το αλώνισμα κοκκινοβόλαγαν πάνω στις ξεχορταριασμένες και καλοσάρωτες πλάκες του αλωνιού.

Το πέτρινο αλώνι, ήταν ένας επίπεδος στέρεος κυκλικός χώρος, με περιφέρεια περίπου 50 μέτρων, στρωμένος με πέτρινες πλάκες.

Στην περιφέρεια του αλωνιού και καρά μήκος αυτής, ήταν τοποθετημένες όρθιες πελεκητές πλάκες, τα λεγόμενα χείλη τ’ αλωνιού.

Γύρω απ΄ το αλώνι, οι χωρικοί τοποθετούσαν μεγάλες στοίβες με δεμάτια δημητριακών, κυρίως σιτάρι, βρώμη και κριθάρι, σχηματίζοντας τις θημωνιές. Τα δεμάτια κουβαλούσαν εκεί με τα ζώα τους. Μια αρκετά επίπονη εργασία που κρατούσε βδομάδες ολόκληρες, καθότι τα χωράφια του χωριού, απείχαν 2 έως και 3 χιλιόμετρα μακριά και βρίσκονταν πάνω στις βουνοπλαγιές.

Κατά το μήνα Ιούλιο, έφτανε η ώρα που όλοι, ολοχρονίς, περίμεναν.

Οι αλωνιστές έπαιρναν τα χειρόβολα (δεμάτια) απ’ τις θημωνιές και τα σκορπούσαν επάνω στο αλώνι.

Ύστερα έμπαινε μέσα στο αλώνι το ζευγάρι με τα μουλάρια (βόδια παλιότερα), το οποίο αναλάμβανε δράση.

Το ζευγάρι έσερνε μια μεταλλική πλάκα, διαστάσεων 1.20 μ. Χ 0.50 μ. περίπου, που ονομάζονταν ντουένι, το οποίο στην επιφάνεια όπου ακουμπούσε στο αλώνι, είχε πολλές κοφτερές εγκοπές για να συνθλίβει τα στάχυα. Επάνω στο ντουένι κάθονταν όρθιος ο αλωνιστής.

Ακριβώς στη μέση του αλωνιού και σε κατάλληλη πέτρινη πελεκητή υποδοχή, τοποθετείτο καθέτως ένα ξύλινο δοκάρι, το στυγερό.

Από το στυγερό ξεκινούσε ένα σχοινί, το οποίο κατέληγε στο ζευγάρι με τα ζώα. Έτσι όταν ξεκινούσε το ζευγάρι σέρνοντας το ντουένι, σε κάθε του περιστροφή πάνω στο αλώνι, λόγω  ότι το σχοινί τυλίγονταν επάνω στο στυγερό, το ντουένι με τα ζώα μετατοπίζονταν προς το κέντρο του αλωνιού. Όταν τα ζώα έφταναν στο κέντρο τα’ αλωνιού, ο αλωνιστής τα έστρεφε προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έτσι σιγά σιγά ξετυλίγονταν το σχοινί απ΄το στυγερό και τα ζώα από το κέντρο του αλωνιού, μετατοπίζονταν προς τα χείλη του αλωνιού, κάνοντας ομόκεντρους νοητούς κύκλους.

Η παραπάνω διαδικασία επαναλαμβάνονταν πολλές φορές, έως ότου τα στάχυα και οι καλαμιές συνθλιβούν  κάτω απ’ τις κοφτερές αιχμές του ντουενιού και τις πεταλωμένες οπλές των μουλαριών.

Το υλικό που έμενε επάνω στο αλώνι, μετά τη συντριβή – λιώσιμο, ονομάζονταν λιώμα.

Ο αλωνιστής για να καταφέρει την παραπάνω διαδικασία, έπρεπε να είναι αρκετά ικανός και επιδέξιος, ηνίοχος πραγματικός, διότι έπρεπε να κατευθύνει σταθερά τα ζώα μέσα στο αλώνι και ταυτοχρόνως να κρατάει την ισορροπία του πάνω στο ντουένι.

Μετά το αλώνισμα, ακολουθούσε η διαδικασία του λιχνίσματος, η οποία για να επιτευχθεί έπρεπε απαραιτήτως να φυσάει αέρας. Αυτός ήταν και ο λόγος άλλωστε, που τ’ αλώνια τα κατασκεύαζαν σε σημεία τέτοια, ώστε να τα πιάνει αέρας.

Περιμένοντας το φύσημα του αέρα και μόλις αυτό συνέβαινε, με τα δικράνια πετούσαν το λιώμα στον αέρα, ο αέρας παρέσυρε το άχυρο λίγα μέτρα μακριά, ενώ ο καρπός, σαν πιο βαρύτερος, παρέμενε την ίδια θέση.

Τα πιο μικρά σωματίδια, τα έπαιρνε ο αέρας και σκορπίζονταν μακριά, γι αυτό ονομάζονταν και μπουχός. Αυτή ήταν άλλωστε και η αιτία, που στα νεώτερα χρόνια η Πολιτεία «έδιωξε» τ’ αλώνια μέσα απ’ τα χωριά.

Το αλώνι θεωρείτο απ’ τους παλιότερους τόπος ιερός και σπανίως το κατέστρεφαν.

Σε τέτοια περίπτωση, η παραπάνω ενέργεια θεωρείτο κάτι σαν βεβήλωση, επειδή το αλώνι ήταν ταυτισμένο με μόχθους και αγώνες για την εξασφάλιση του ψωμιού της οικογένειας.

Τα αλώνια της ΑγιαΣοφιάς στα οποία γίνονταν όλες οι παραπάνω διαδικασίες (κουβάλημα, θημωνιές, αλώνισμα, λίχνισμα κ.α.) ήταν τ’ ακόλουθα.

Τα περισσότερα βρίσκονταν πλησίον του σπιτιού της κάθε οικογένειας και εξυπηρετούσαν και άλλους συγγενείς, ή σε κάθε γειτονιά, όπου εξυπηρετούνταν οι περισσότεροι κάτοικοί της.

1) Του Αντώνη Σιαβελή, βρισκόταν έξω απ’ το χωριό στην τοποθεσία Σγράβα

2) Του Ντίνου Σιαβελή, στην συνοικία Πέρα Σιαβελιάνικα

3) Το Σιαβελιάνικο, ιδιοκτησίας οικογενειών Σιαβελή.

4) Του Κουτσοπαναγιώτη, ιδιοκτησίας Παν. Σιαβελή

5) Του Ξύδη, της οικογένειας Κώτσιου Σιαβελή

6) Του Γιαννίκου, ιδιοκτησίας Γιάννη Σιαβελή.

7) Το Παναγέϊκο, ιδιοκτησίας Παναγιώτη Σιαβελή

8) Το Γεωργατσέϊκο, ιδιοκτησίας Γεωργίου Λαμπίρη.

9) Το Καραζανέϊκο. Ιδιοκτησία οικογενειών Καραζάνου, βρισκόταν έμπροσθεν οικίας Αγγελή Λαμπίρη. Το Καραζανέϊκο αλώνι τα παλιότερα χρόνια ήταν κέντρο κοινωνικών εκδηλώσεων. Εκεί γίνονταν δημόσιοι χοροί και τραγούδια με παραδοσιακά όργανα, εκεί άναβαν τον «Καλολόγο»

10) Του Παναγοβασίλη, ιδιοκτησίας Βασιλείου Πανάγου Φαρμασώνη, δίπλα στην πλατεία του χωριού.

11) Του Καρλή, ιδιοκτησίας Δημητρίου Λαμπίρη.

12) Του Ανάργυρου, ιδιοκτησίας Παναγιώτη Σιαβελή.

13) Του Κυριαζάκου, ιδιοκτησία Γιάννη Κυρ. Μπακούρη.

14) Του Βασιλάκη, ιδιοκτησίας Βασιλείου Σιαβελή.

15) Του Μίλη, ιδιοκτησίας οικογενειών Μίλη.

16) Το Ρολλέϊκο, ιδιοκτησίας Ιωάννη Ρόλλα.

17) Το Ασκουνέϊκο, ιδιοκτησίας οικογένειας Ασκούνη.

18) Το Ζερβέϊκο, ιδιοκτησίας Κων/νου Ρόλλα.

19) Του Καραζή, ιδιοκτησίας Ιωάννη Ρόλλα.

20) Του Τσιριμπή, πλησίον του Δημ. Σχολείου

21) Του Κούμανη, ιδιοκτησίας Δημητρίου Λαμπίρη

22) Του Καράγιωργα, ιδιοκτησίας Ιωάννη Καραζάνου. Είναι το μοναδικό αλώνι, που διατηρείται σχεδόν ανέπαφο μέχρι σήμερα, πλησίον του οποίου έχει τοποθετηθεί σχετική πινακίδα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο.

23) Του Χαράλαμπου Καραζάνου ή Αντωνάκου, ιδιοκτησίας οικογένειας Αντωνάκου.

24) Του Νικόλα Φαρμασώνη στην περιοχή Λαγκάδα, πλησίον δεξαμενής όμβριων υδάτων, ιδιοκτησίας της παραπάνω οικογένειας.

Τα χρόνια όμως πέρασαν, τ’ αλώνια ερήμωσαν, χορτάριασαν και σε λίγο καιρό δεν θα υπάρχουν πια.

Οι εικόνες των χωρικών που κουβαλούσαν δεμάτια στις θημωνιές και τα παιδιά να παίζουν γύρω απ’ αυτές, αποτελούν πλέον, ένα όμορφο, βασανιστικό και νοσταλγικό παρελθόν.

Και  ‘κείνοι οι αλωνιστές, που ισορροπούσαν επάνω στο κινούμενο ντουένι, «έφυγαν» από κοντά μας.

Σήμερα, αν κάποιος στο διάβα του, βρεθεί μπροστά σ’ ένα από τα εναπομείναντα αλώνια, ας μην το προσπεράσει έτσι βιαστικά και απερίσκεπτα.

Ας κλείσει λίγο τα μάτια κι ας περιέλθει σε περισυλλογή. Σίγουρα θ’ αποκομίσει μέγιστο ψυχικό όφελος.

Τ’ αλώνια του χωριού μας και κάθε χωριού της Πατρίδος μας, παραμένουν αδιάψευστοι μάρτυρες για τον τρόπο και κυρίως το μόχθο, με τον οποίο οι κοντινοί μας πρόγονοι ανάστησαν τις φαμίλιες τους.