Λίγες μόνο «σταγόνες» ιστορίας, μια μικρή εντελώς συνοπτική αναφορά στο όμορφο χωριό μας, παραθέτουμε πιο κάτω, η οποία ευελπιστούμε να αποτελέσει έναν πολύτιμο θησαυρό και μια ιερή παρακαταθήκη σε όλους τους ΑγιαΣοφίτες, κυρίως όμως στους νέους και τα μικρά παιδιά.

Η Αγία Σοφία Κυνουρίας, είναι δευτερογενής Καστρίτικος οικισμός, με οικιστές κατοίκους, κυρίως από το χωριό Καράτουλα της Κυνουρίας. Το Καράτουλα τα παλαιότερα χρόνια, εκτεινόταν κυρίως στην περιοχή που είναι κοντά στη σημερινή εκκλησία του χωριού. Στην περιοχή αυτή κατοικούσαν οικογένειες Καραζάνου, Λαμπίρη, Λυμπέρη, Μπακούρη, Ρόλλα, Σημάδη, Σιαβελή, Κουλούρη και Φαρμασώνη. Από τις οικογένειες αυτές του Καράτουλα, δημιουργήθηκε ο δευτερογενής Καστρίτικος οικισμός, της Αγίας Σοφίας.

Σύμφωνα με τα «Κυνουριακά» του Καλλίστρατου ΚΑΛΟΥΤΣΗ  (Αθήνα 1930), ως πρώτοι οικιστές φέρονται ένας Λαμπίρης, ένας Φαρμασώνης και ένας Σιαβελής. Η κατοίκηση αυτή, φέρεται να πραγματοποιήθηκε σταδιακά από το έτος 1850 και ύστερα.

Είναι χαρακτηριστικό ότι κάθε οικογενειακός κλάδος, εγκαταστάθηκε σε μια ορισμένη περιοχή του νέου οικισμού. Οι οικογένειες Καραζάνου στο κέντρο του νέου οικισμού, οι οικογένειες Λαμπίρη στο κέντρο και νότια, οι οικογένειες Σιαβελή στη νότια άκρη του οικισμού, οι οικογένειες Μπακούρη στην νοτιοανατολική πλευρά, οι οικογένειες Φαρμασώνη στο κέντρο και προς την βορινή άκρη του οικισμού και οι οικογένειες Ρόλλα στην ανατολική πλευρά.

Τα επόμενα χρόνια δημιουργήθηκαν και άλλες οικογένειες από πρόσωπα που εγκαταστάθηκαν στην Αγία Σοφία, όπως οι οικογένειες: Σωτηράκου, Ασκούνη, Αντωνάκου, Κουλούρη, Σούρσου, Ρούνη, Μίλη, Κατσιάβου, Ταλαγάνη, ενώ στα πολύ νεώτερα χρόνια δημιουργήθηκαν και άλλες οικογένειες, με μόνιμη ή προσωρινή εγκατάσταση (Δοάνη, Μπίσκου, κ.α.).

Από στοιχεία που στηρίζονται στην απογραφή του πληθυσμού που έγινε το έτος 1889, έχουμε την πληροφορία ότι τότε η Αγία Σοφία, ήταν θέση «κατοικούμενη εν χειμώνι», την Άνοιξη δηλαδή οι κάτοικοι ανέβαιναν στο Καράτουλα (ήταν διπλοκάτοικοι).

Κατά την απογραφή του πληθυσμού που έγινε το 1896 (την 5 και 6 Οκτωβρίου), απογράφονται για πρώτη φορά στην Αγία Σοφία 195 κάτοικοι. Σύμφωνα με προφορική τοπική παράδοση η εγκατάσταση και η μόνιμη διαμονή των νέων οικιστών από το Καράτουλα, ολοκληρώθηκε κατά την δεκαπενταετία 1895 – 1910. Επίσης σύμφωνα με τα «Κυνουριακά» του Καλλίστρατου Καλλούτση (Αθήνα 1930), κατά το έτος 1930 (ημερομηνία έκδοσης του βιβλίου) στην Αγία Σοφία κατοικούσαν 70 οικογένειες, οι οποίες απαριθμούσαν συνολικά, 350 περίπου άτομα.

Σημαντικό ιστορικό γεγονός είναι ότι, το σημερινό χωριό (Αγία Σοφία), είχε κατοικηθεί και παλαιότερα, άγνωστο όμως από ποιους και πότε (αρχαίος οικισμός). Αυτό αποδεικνύεται από τα ευρήματα που βρέθηκαν στην περιοχή της Εκκλησίας και στους πέριξ αυτής χώρους, κατά τις εκσκαφές για την επέκταση του νεκροταφείου (πήλινα πιθάρια, αμφορείς, λοιπά κεραμικά είδη, οστά, τάφοι κ.α.), καθώς και από παλαιό λιθόκτιστο (με κεράμους) αύλακα, που διασχίζει ορισμένα σημεία του χωριού και καταλήγει στην περιοχή της εκκλησίας και πέραν αυτής (τοποθεσία Κεφαλάρια).

Γιατί ο νέος οικισμός ονομάστηκε Αγία Σοφία, δεν είναι γνωστό. Η πιθανότερη εκδοχή όμως, σύμφωνα με τις τοπικές παραδόσεις, είναι να πήρε το όνομά του από ένα παλαιό πέτρινο προσκυνητάρι, το οποίο ήταν αφιερωμένο στην μνήμη της Αγίας Σοφίας, μετά των τριών θυγατέρων αυτής, Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης. Το προσκυνητάρι αυτό, ήταν χτισμένο παραπλεύρως του ημιονικού δρόμου Καστρίου – Ελαιοχωρίου, πλησίον του σημερινού Ιερού Ναού. Σίγουρα όμως από αυτό το προσκυνητάρι, οι κάτοικοι του χωριού, αφιέρωσαν την Εκκλησία του χωριού τους στο όνομα και τη μνήμη της Αγίας Σοφίας, που γιορτάζεται από τότε με λαμπρά πανήγυρη, την 17^η Σεπτεμβρίου (παραμονή της εορτής και ανήμερα). Το παραπάνω προσκυνητάρι προϋπήρχε του Ιερού Ναού, ο οποίος κατασκευάστηκε το έτος 1879, με πρώτο εφημέριο, τον Ιερέα Γεώργιο Παπαϊωάννου, γεν. 1840 στο Δραγαλεβό (Έλατο) της Κυνουρίας, ο οποίος τοποθετήθηκε εφημέριος στο χωριό από το έτος 1880 έως το θάνατο του (1912).

Η Αγία Σοφία ως το έτος 1912 υπαγόταν στο Δήμο Τανίας. Όταν όμως το έτος 1912 καταργήθηκε ο Δήμος Τανίας και ιδρύθηκαν οι κοινότητες, η Αγία Σοφία με την Μάσκλινα αποτέλεσαν μία Κοινότητα, την Κοινότητα Μάσκλινας. Όμως τον επόμενο χρόνο (1913) η Αγία Σοφία αποσπάστηκε από την Κοινότητα Μάσκλινας και αναγνωρίστηκε σε ιδιαίτερη Κοινότητα, την Κοινότητα Αγίας Σοφίας.

Οι οικιστές της Αγίας Σοφίας, ακόμη και όταν έγιναν μόνιμοι κάτοικοι, διατήρησαν του δεσμούς τους με το πατρικό χωριό Καράτουλα. Έτσι κάθε χρόνο στις 29 Αυγούστου, επισκέπτονταν το Καράτουλα για να παραβρεθούν στην εορτή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, πολιούχου της γενέθλιας γης, δικής τους και των προγόνων τους. Το παραπάνω προσκύνημα διήρκεσε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας 1960, όπου από τότε άρχισε σταδιακά να διακόπτεται  και μαζί με αυτό διακόπηκε και ο ενωτικός δεσμός του παλαιού, με το νέο χωριό.

Οι κάτοικοι της Αγίας Σοφίας, τα παλιότερα χρόνια, ασχολήθηκαν κυρίως με την γεωργία και την κτηνοτροφία, αλλά και με παραδοσιακές τέχνες, όπως την σιδηρουργία και βαρελοποιία κ.α. (υδρόμυλοι, ασβεστοκάμινα, μικρής έκτασης εμπορικές δραστηριότητες).

Μέχρι και το τέλος της δεκαετίας 1940, το χωριό, έσφυζε από ζωή και έφτασε να έχει πάνω από διακόσιους πενήντα (250) κατοίκους. Μάλιστα κατά το Σχολικό έτος 1945 – 1946, το Δημοτικό του Σχολείο, ήταν διθέσιο. Ήταν τότε που δούλευαν αδιάκοπα οι τρεις (3) υδρόμυλοι, τα γύφτικα, τα ασβεστοκάμινα, τα βαρελάδικα και οι ταβέρνες της Αγια Σοφιάς, εξυπηρετώντας όχι μόνο κατοίκους του ίδιου του χωριού, αλλά και πάρα πολλών άλλων γειτονικών, ενώ τα βουνά και οι λαγκαδιές του, αντιλαλούσαν από τα κουδούνια, τα βελάσματα των κοπαδιών και τις φωνές των τσοπάνηδων…

Σήμερα οι ΑγιαΣοφίτες, γνωρίζοντας την αίγλη και την γοητεία που είχε κάποτε το όμορφο χωριό τους, αγωνίζονται μόνοι τους αλλά και Συλλογικά, ώστε να μη «σβήσει» η παλιά ΑγιαΣοφιά, ούτε από τη μνήμη τους, ούτε και από τη ζωή τους.

Φωτο παλιάς ΑγιαΣοφιάς. Μεταξύ άλλων διακρίνεται η εκτεταμένη καλλιέργεια κτημάτων που πραγματοποιείτο εκείνη την εποχή και ο παλιός ημιονικός δρόμος, που συνέδεε το Καστρί με τη Μάσκλινα.

Στιγμές από την παλιά ΑγιαΣοφιά. Αρχές δεκαετίας 1930, στο αλώνι του Παναγοβασίλη (Φαρμασωνέικο). Μια από τις παλιότερες φωτο του χωριού. Το παιδάκι στα δεξιά που βρίσκεται στην αγκαλιά της μητέρας του, είναι ο Αντώνης Ι. Ρόλλας. Βρίσκεται τώρα ξενιτεμένο στη μακρινή Βοστώνη των Η.Π.Α.